Faaliyetler
Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Açık Tutulan Kapı: Sultantepe Özbekler Tekkesi Sempozyumu
Sosyokültürel, Tarihî ve Dinî Boyutlarıyla Sultantepe Özbekler Tekkesi Projesi projesi kapsamında düzenlenen “Açık Tutulan Kapı: Sultantepe Özbekler Tekkesi Sempozyumu” başlıklı sempozyum, 19 Nisan 2025 tarihinde İstanbul’da İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM)’nda gerçekleştirildi. Osmanlı’dan günümüze ulaşan önemli bir dinî ve kültürel yapı olan Özbekler Tekkesi’nin çok boyutlu tarihini konu alan sempozyum, akademi ve kamuoyundan geniş ilgi gördü.
Sempozyumda, tekkenin tasavvufî mirası, yazılı ve sözlü kaynakları, sosyal ağları ve kültürel hafızadaki yeri farklı oturumlarda disiplinlerarası bir bakışla ele alındı. Dört oturumdan oluşan programda toplam 15 araştırmacı sunum yaptı.
Sempozyum İSAM Başkanı Murteza Bedir ve Marmara Üniversitesi Rektör Yardımcısı Hasan Korkut’un selamlama konuşmalarıyla başladı, Proje Yürütücüsü Ömer Koçyiğit’in açılış konferansı ile devam etti.
“Tekke ve Tasavvufî Mirası” başlıklı ilk oturumda, Tekkeye ait Nakşibendî silsileleri, şeyhler ve Meclis-i Meşâyih kararları bağlamında Özbekler Tekkesi’nin dinî yapısı tartışıldı.
“Tekke ve Kitap” oturumunda, tekkeye ait yazma eserler, matbuat faaliyetleri ve Özbekçe-Türkçe dil ilişkisine dair Şeyh Sadık Efendi’nin yazdığı eser ele alındı.
“Tekke ve İnsan: Sosyal Ağlar” oturumu, tekkenin 19. yüzyıldan Cumhuriyet dönemine uzanan sosyal bağlarını, müntesiplerini ve şehirler arası ilişkilerini irdeledi.
“Tekkede Söz ve Sükût” başlıklı son oturumda ise, sözlü tarih perspektifiyle yürütülen saha çalışmaları ve tekke haziresinde yer alan Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi mezar taşlarına dair epigrafik çözümlemeler sunuldu.
Sempozyum, Özbekler Tekkesi’ne dair sürdürülen kapsamlı TÜBİTAK projesinin önemli bir aşamasını teşkil ediyor. Proje kapsamında yazılı, sözlü ve görsel belgeler derlenerek dijital ortama aktarıldı ve tekkeyle ilgili bilgi ve arşiv materyalleri internet ortamında araştırmacıların ve ilgililerin erişimine sunuldu. İSAM’da düzenlenen bu sempozyum, İstanbul’un dinî ve kültürel tarihine ışık tutan önemli bir etkinlik olarak kayda geçti.
İncele
Özbekler Tekkesi Musiki Mirasından Örnekler
Özbekler Tekkesi Musiki Mirasından Örnekler isimli programda Özbekler Tekkesi geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısından itibaren Üsküdar’ın önde gelen kültür mahfillerinden birisi olarak ele alınarak tekke ile irtibatlı musiki örnekleri icra edilmiştir. Dede Süleyman Erguner, Üsküdarlı Ali Efendi, Sabahattin Volkan, Cahit Gözkan, Hulusi Gökmenli, Hafız Cevdet Soydanses, Kâni Karaca, Nezih Uzel, Niyazi Sayın gibi isimlere ait kayıt ve icra örneklerine yer verilmiştir.
İncele
Bir Cumhuriyet Mevlevîsi Nezih Uzel-Melih Sâdık Küçüker
Melih Sadık Küçüker’in “Bir Cumhuriyet Mevlevisi Nezih Uzel” isimli sunumu başlıklı sunumu, Nezih Uzel’in tanıklığı aracılığıyla Sultantepe Özbekler Tekkesi’nin Cumhuriyet dönemindeki konumuna dair önemli bilgiler sunmuştur. Gazeteci Nezih Uzel’in Özbekler Tekkesi ile olan irtibatını zengin bir görsel malzemeyle anlatan Küçüker, tekkenin 20. yüzyıldaki ziyaretçi profiline ışık tutarken, tasavvuf musikisinin korunması ve aktarılmasında üstlendiği kritik rolü de göstermiştir.
İncele
Bir koleksiyonerin Gözünden Kutsal Yolculuk Hac-Murat Kargılı
Murat Kargılı “Bir koleksiyonerin Gözünden Kutsal Yolculuk Hac” isimli sunumu başlıklı sunumunda hac ibadetinin tarihsel ve kültürel boyutlarını, sahip olduğu nadide belgeler, kartpostallar, fotoğraflar ve objeler aracılığıyla dinleyicilere aktarmıştır. Kargılı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte hac yolculuğunun dönüşümünü, ulaşım vasıtaları, güzergâhlar, hacıların günlük yaşamları ve Mekke-Medine tasvirleri üzerinden somut örneklerle gözler önüne sermiştir. Koleksiyonunun sunduğu zengin görsel hafızayla, kutsal yolculuğun bireysel deneyimlerin ötesinde sosyo-kültürel bir anlam taşıdığını vurgulamış; geçmişte hacca dair üretilmiş hatıra eşyalarının, hacının manevî yolculuğuna nasıl eşlik ettiğini anlatmıştır.
İncele
Tarihten Günümüze Özbekler Tekkesi ve Sürdürülebilir Tasavvuf-Mim Kemâl Öke
Prof. Dr. Mim Kemâl Öke, "Tarihten Günümüze Özbekler Tekkesi ve Sürdürülebilir Tasavvuf" başlıklı seminerinde, Üsküdar'daki Sultantepe Özbekler Tekkesi'nin 18. yüzyıldan günümüze uzanan tarihsel ve kültürel mirasını ele almıştır. Seminerde, tekkenin sadece bir ibadet ve zikir mekânı olmanın ötesinde, Orta Asya'dan gelen dervişler ve hacı adayları için bir misafirhane, eğitim ve kültür merkezi olarak işlev gördüğü vurgulanmıştır. Öke, sürdürülebilir tasavvuf kavramı çerçevesinde, bu tür yapıların manevi mirasın korunması ve gelecek nesillere aktarılmasındaki önemine dikkat çekmiştir. Ayrıca, tekkenin Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş sürecindeki rolü ve bu süreçteki dönüşümü de değerlendirilmiştir.
İncele
Buhara - İstanbul Ekseni Üsküdar Özbekler Tekkesi, Osman Hoca ve Belkıs Özbek - Prof. Dr. Timur Kocaoğlu
Prof. Dr. Timur Kocaoğlu’nun sunumu, Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı olan babası Osman Hoca ve Özbekler Tekkesi şeyhi Ata Efendi’nin kızı Belkıs Özbek üzerinden, Özbekler Tekkesi’nin siyasi ve entelektüel mirasına ışık tutmuştur. Kocaoğlu Osman Hoca’nın Buhara’da yaptığı faaliyetler ve İstanbul’a geldikten sonra vefatına ve Özbekler Tekkesi haziresinde defnedilmesine kadarki sıra dışı hayatını ayrıntılı bir şekilde aktarmıştır. Ata Efendi ve Belkıs Özbek üzerinden Osmanlı sonrası dönemde tarikat liderlerinin farklı alanlarda nasıl rol aldığına dair sunduğu veriler, tekkelerin sadece Osmanlı İmparatorluğu’nda değil, Türkiye Cumhuriyeti’nin entelektüel ve kültürel yapısında da etkili olmaya devam ettiğini göstermiştir.
İncele
Bir İlahiyat Talebesinin Özbekler Tekkesi'ndeki Müşahedeleri - Prof. Dr. Mustafa Uzun
Prof. Dr. Mustafa Uzun’un sunumu, tekkenin musiki meşkleri ve toplumsal birliktelik açısından önemini vurgulamıştır. 1970’lerde Özbekler Tekkesi’ndeki hatıralarını anlatan Uzun, tekkenin o dönemki faaliyetlerine dair önemli ayrıntılar vermiştir. Meşk sistemi, Osmanlı toplumunda eğitim ve sanatın nasıl aktarıldığına dair önemli bir konudur. Tekkenin musiki geleneği, özellikle dini musiki alanında nasıl bir eğitim ve icra merkezi olduğunu göstermektedir. Bu sunum, musiki tarihi açısından, tasavvufi meşk geleneğinin Osmanlı’daki rolünü detaylandıran çalışmalara yeni bir boyut eklemektedir.
İncele
Dayım Hâfız Cevdet Soydanses'den Dinlediklerim - Prof. Dr. Saadettin Ökten
Prof. Dr. Sadettin Ökten’in konuşması, Sultantepe Özbekler Tekkesi’nin 20. yüzyıl ortalarındaki kültürel atmosferini hatıratlar üzerinden ele alarak, tekkenin Cumhuriyet dönemindeki değişim sürecine ışık tutmuştur. Hafız Cevdet Soydanses’ten aktarılan anılar, tekkelerin toplumsal hayattaki dönüşümüne dair sözlü tarih çalışmalarına katkı sağlamaktadır. Özellikle Cumhuriyet dönemi tarikatlarıyla ilgili tarih yazımında genellikle yazılı belgeler kullanılırken, bu çalışmada sözlü tarih ve kişisel tanıklıkların kullanılması, metodolojik olarak literatüre yeni bir katkı sunmaktadır.
İnceleMilli Mücadele'de Sultantepe Özbekler Tekkesi - Süleyman Beyoğlu
Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu’nun sunumu, Millî Mücadele döneminde Özbekler Tekkesi’nin askeri bir merkez olarak işlev görmesine odaklanmıştır. Anadolu’ya silah sevkiyatında lojistik destek sağlaması ve Çamlıca-Maltepe-Ankara hattındaki stratejik konumu, Osmanlı tarikatlarının askeri ve siyasi mücadelelerde oynadığı rollere dair literatüre önemli bir katkı sunmaktadır. Bu çalışma, tarikatların sadece manevi rehberlik sunmadığını, aynı zamanda dönemin siyasi hareketlerinde aktif rol oynadığını göstermesi açısından önemlidir. Özellikle Meclis-i Meşâyih kararlarında Atâ Efendi’nin tekkenin bu süreçteki rolü nedeniyle azledilmesine dair bilgiler, tekke ve devlet ilişkilerinin dönüşümüne dair yeni veriler ortaya koymaktadır.
İncele
Özbekler Tekkesi'nde Ebru Geleneği - Hikmet Barutçugil
Hikmet Barutçugil’in konuşması, ebru sanatının Özbekler Tekkesi aracılığıyla günümüze kadar nasıl aktarıldığını ele almıştır. Geleneksel sanatların muhafazası ve aktarımı konusunda tarikatların ve tekkelerin üstlendiği rol, sanat tarihi ve el sanatları literatürü açısından değerli bir perspektif sunmaktadır. Ebru sanatı, yalnızca bir estetik ifade biçimi değil, aynı zamanda bir zanaat disiplini olarak ele alınmış ve tekkelerin sanat eğitimindeki işlevine dair yeni bilgiler verilmiştir.
İnceleOsmanlı'da Matbuat ve Özbekler Tekkesi'nde Matbaa Faaliyetleri - Ayşe Başaran
Dr. Ayşe Başaran’ın sunumu, Osmanlı’da tekkelerin matbaa teknolojisiyle olan ilişkisini ele alarak, Özbekler Tekkesi’nin yalnızca manevi bir merkez değil, aynı zamanda bir yayıncılık ve iletişim merkezi olduğunu ortaya koymuştur. İbrahim Edhem Efendi’nin matbaacılık bilgisini kullanarak, Sultan tarafından ihsan edilen taş baskı ve litografya teknikleriyle tekkeye ekonomik katkı sağladığı bilgisi, Osmanlı’daki tarikat ve matbaacılık ilişkisine dair literatüre yeni bir boyut eklemiştir. Osmanlı’da basılı kültürün yayılması ve tasavvufi metinlerin çoğaltılması açısından, tekkelerin bu alandaki rolü genellikle göz ardı edilen bir konudur. Bu çalışma, Osmanlı matbuat tarihi açısından önemli bir boşluğu doldurmakta ve tekkelerin bilgi üretiminde oynadığı rolü yeniden değerlendirmektedir.
İncele
Revnakoğlu'nun İstanbul'unda Kalenderhâneler - Mustafa Koç
Prof. Dr. Mustafa Koç’un Revnakoğlu’nun İstanbul’u eseri üzerinden yaptığı sunum, Orta Asya’dan gelen hacı ve ziyaretçilerin İstanbul’daki tekkelerde konaklamalarına dair veriler sunarak literatürde eksik olan bir alanı doldurmaktadır. Özbekler Tekkesi’nin misafirhane olarak işlevi, Osmanlı’nın hac ve göç politikaları ile bağlantılı olarak değerlendirilmiş, bu mekanların Osmanlı Devleti’nin uluslararası bağlarını sürdürmede oynadığı rol belgeler üzerinden açıklanmıştır. Özellikle hac güzergahı üzerindeki tekkelerin yalnızca ibadet alanları değil, aynı zamanda ticaret, diplomasi ve uluslararası kültürel temas noktaları olduğu gösterilmiştir.
İncele
Hezarfen Şeyh Edhem Efendi’nin Sandığından Çıkanlar
Şamil Kucur’un “Hezarfen Şeyh Edhem Efendi’nin Sandığından Çıkanlar” başlıklı konuşması konferans serimizin ilkini oluşturmuştur. Kucur'un Üsküdar’da yaşayan bir araştırmacı-gazeteci olarak ilk defa Şeyh Edhem Efendi’ye ait kıymetli ebru koleksiyonuna dair yaptığı dosya haberi konu alan biyografik araştırmalar açısından önemi haiz bu konuşmada, Hezarfen Edhem Efendi’nin çok yönlü kişiliği ve sanatsal üretimi, ebru sanatına olan katkıları ve tekkede muhafaza edilen şahsi eşyaları üzerinden yorumlanmıştır. Bu çalışma, şeyhlerin yalnızca dini liderler değil, aynı zamanda sanat, mühendislik ve ilim alanlarında aktif bireyler olduğunu gösteren yeni bir bakış açısı sunulmuştur. Özellikle ebru sanatının tekkelerde nasıl muhafaza edildiği, aktarıldığı ve günümüze kadar taşındığı konusunda yeni veriler sunmuştur.
İncele